۴- خوردنی ها و آشامیدنی ها
غذاها اهمیت خاصی در حفظ سلامتی انسان دارند. از طرفی نیاز به غذا یک نیاز دایمی است تا آنچه را به وسیله اسباب درونی و برونی بدن به تحلیل می رود جایگزین نماید و از سویی دیگر هر نوع خوردنی با مزاج مخصوص خود می تواند بر مزاج بدن انسان اثر بگذارد .
از نظر طب سنتی ایران، انسان ها با یکدیگر تفاوت مزاجی و ساختاری دارند.انسان ها با یکدیگر تفاوت مزاجی و ساختاری دارند. بنابراین لازم است پزشک بر اساس تشخیص مزاج و توجه کامل به ویژگی های ساختاری هر فرد برای وی تدبیر غذایی مناسب و تدابیر دیگر را تجویز نماید. غذاها علاوه بر اینکه ماده مصرفی سوخت و ساز بدن هستند، با توجه به کیفیت مزاجی خود بر اعضای مختلف بدن اثرات مثبت یا منفی به جای می گذارند و جسم و روان شخص را تحت تاثیر قرار می دهند.
محمد بن زکریای رازی و بسیاری از حکما اولین و مهم ترین تدبیر درمانی در بیماران را اصلاح یا تجویز رژیم غذایی می دانسته اند.
بسیاری از اصول ضروری برای تندرستی مانند تغییرات فصلی درجه حرارت و آلودگی هوا، خارج از اراده و خواست فرد می باشد ولی مصرف غذا تا حد بسیار زیادی قابل برنامه ریزی است. آموزش تغذیه صحیح یک ابزار مهم سلامتی است که پزشک می تواند بیماران خود را تجهیز نماید. این روش به راحتی قابل آموزش است و برای همه مردم نیز قابل درک می باشد و از نظر اجرایی نیز دشوار نیست.
نظریه های مختلف در رابطه با گرمی و سردی غذاها و داروها:
تئوری های مختلفی در مورد اینکه چرا با مصرف بعضی از مواد مانند خرما، عسل و فلفل در بدن گرمی ایجاد می شود و با مصرف بعضی دیگر سردی پدید می آید، مطرح شده است که در ذیل بعضی از آنها ارائه می گردد:
۱- با ورود مواد غذایی به بدن، سیستم پاراسمپاتیک را افزایش می دهند.
۲- مواد غذایی با ورود به بدن، سیستم غدد درون ریز را متاثر می کنند. خوراک های گرم فعالیت غده تیروئید و ترشح تیروکسین را افزایش داده، در نتیجه متابولیسم پایه و تولید انرژی بالا می رود. خوراک های گرم فعالیت غده تیروئید و ترشح تیروکسین را کاهش می دهند و در نتیجه متابولیسم پایه و تولید انرژی کم می شود.
۳- استاد فقید دکتر سید جلال مصطفوی معتقد بودند با ورود غذا به بدن، سیستم عصبی ارادی و خودکار شناخته شده و شناخته نشده و همچنین سیستم غدد درون ریز شناخته شده و شناخته نشده تحت تاثیر قرار می گیرند. موادی که سطح فعالیت کل این سیستم ها را بالا می برند گرم هستند و موادی که فعالیت این سیستم ها را کاهش می دهند، سرد نامیده می شوند.
۴- بعضی از غذاها با ورود به بدن تولید آنزیم های گوارشی را افزایش می دهند، این مواد گرم هستند. این نظریه جزئی از نظریه سوم می باشد، زیرا تولید آنزیم های گوارشی و ترشح آن تحت تاثیر سیستم اعصاب و غدد درون ریز می باشد.
اصطلاحات تغذیه در طب سنتی ایران:
طی قرن های متمادی و براساس تجربه ، غذاها را به هجده خانواده تقسیم بندی کرده اند که قبل از بیان آنها لازم است برخی از اصطلاحات تخصصی تغذیه را به اختصار توضیح دهیم:
لطیف: غذایی است که وقتی بدن روی آن اثر می کند، به سرعت هضم می شود و مورد استفاده اندام ها قرار می گیرد و قوای تدبیر کننده بدن می توانند به سرعت آن را آماده مصرف کنند. به عبارت دیگر، از این دسته از غذاها خون رقیقی تولید می شود که به سهولت جزء بدن می شود. این غذاها برای افرادی که به تازگی از بیماری بهبود یافته اند یا افرادی که اهل کارهای فکری هستند و فعالیت سنگین بدنی ندارند مناسب است، مثل زرده ی تخم مرغ عسلی.
کثیف(متکاثف): غذای کثیف یا درهم فشرده غذایی است که از سویی قوای طبیعت برای هضم و استفاده از آن باید تلاش بیشتری بکند تا آن را برای مصرف اندام ها آماده کند، و از سوی دیگر مواد زاید آن هم زیاد است. به عبارت دیگر، از این دسته از غذاها خون غلیظی تولید می شود که به سهولت تحت تاثیر قوا قرار نمی گیرد و جزء بدن نمی گردد.
این دسته از غذاها برای افرادی که فعالیت زیاد و یا کارهای سنگین بدنی دارند مانند کشاورزان و ورزشکاران مناسب است، مثل گوشت گوساله.
معتدل:غذای معتدل برای افراد با مزاج معتدل و فعالیت متوسط مناسب است.
صالح الکیموس(با کیموس خوب): غذاهایی هستند که با هضم آنها ، خلط خون طبیعی و صالح ایجاد می شود و همراه آن مقدار اندک و متناسبی از سایر اخلاط، یعنی بلغم و صفرا و سودا نیز تولید می گردد .
ردی ء الکیموس(یا کیموس بد): غذاهایی هستند که هضم آنها، اخلاط غیر معتدل و ناصالح تولید می شود . مصرف مقادیر زیاد و مکرر از این غذاها بیماری زا است، مثل سوسیس، کالباس، قارچ، پنیر کهنه و نان تخمیر نشده.
کثیر الغذا: غذایی است که مقادیر عمده ای خلط خون ایجا می کند، مانند زرده تخم مرغ نیم برشت و گوشت بره.
قلیل الغذاء: غذایی که خلط خون کمتری می دهد و بیشتر شکم پرکن است مثل کاهو .
متوسط الغذاء: حد میانی مواد پر غذا و کم غذا می باشد.
